درس 210:
شنبه 13/2/1404 هـ.ش مطابق با 5/ ذی‌القعده/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
امر هشتم: در بساطت و ترکیب است
برای مشتق دو مفهوم است یکی ابتدایی و دیگری انحلالی و امّا محل بحث و نزاع ما در بساطت و ترکیب مفهوم ابتدایی مشتق است نه مفهوم انحلالی زیرا: ترکیب در تعمّل و انحلال عقلی امر مسلّم است و لکن اختلافی که وجود دارد در مفهوم ابتدایی مشتق است و سه قول در این میان به ترتیب ذیل وجود دارد:
قول اوّل:
قول محقق شریف است صاحب شرح المطالع تألیف قطب الدین و آن اینکه مشتق همان مبدء است با نسبت بدون اینکه ذات در آن اخذ شده باشد و ایشان شارح مطالع را در ادّعای ترکیبش مخالفت می کند و نام این قول، قول به بساطت است بدون تحلیل[1].
قول دوّم:
قول مرحوم امام و مرحوم اصفهانی است بلکه اکثر اصولیین و همچنان مختار صاحب کفایه این است که: مشتق غیر از مبدء است از حیث کنه و جوهر و لکن بسیط است از حیث لفظ، دلالت و مدلول و امّا زمانی که به انحلال عقلی سر دچار شود به سه امر ذیل منحل می گردد که یکی ذات باشد و دیگری عنوان و سوّمی اتصاف در مقابل جواهری که در مراحل ثلاثه بسائط اند و قبول انحلال نمی کنند و نام این قول، قول به بساطت مع التحلیل است.
قول سوّم:
قول به ترکیب است و این قول را در المحصول بدون ذکر قائل یادآور می شود و می فرماید که: مشتق مشتمل است بر مبدء، نسبت و ذات به دلیل روایت اهل لغت عرب در وضع مشتقات برای ذات که مبدء به آن منسوب است
***
[1]) شرح المطالع، ص11.