درس 198:
سه شنبه 26/1/1404 هـ.ش مطابق با 16/ شوال/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
از وجوه ثلاثه جواب داده شده که همه ی جوابها صحیح است و به ترتیب ذیل یادآور می شویم:
جواب اوّل اینست که:
ادعای تبادر مدخول است به دلیل اینکه ظهور در مثل ضارب و مضروب ظهور اطلاقی بوده ناشی از کثرت استعمال است نه ظهور وضعی لذا وضع ثابت نمی شود و همچنان قائل این قول حسب مبنایش ناچار است که قائل شود به مجازیت مشتق در مثل: زید کان ضارباً امس یا اینکه بگوید: سیصیر ضارباً غداً درحالیکه او قائل است به حقیقت نه مجازیت.
جواب دوّم اینست که:
دلالت اسم فاعل و مفعول بر حال و استقبال به سبب قرینه است نه به سبب وضع و از همین جاست که علماء اتفاق کرده اند بر مجازیت فاعل و مفعول در استقبال لهذا مشتق را در استقبال بالاتفاق مجاز می دانند.
جواب سوّم اینست که: دلالت لفظ در این هنگام بر حال نطق به کمک قرینه ی حکمت است نه بر اساس وضع[1].
اقوال در مسئله
اقوال طرح شده را متعرض می شویم و لکن از ادله ی آنها منصرف می گردیم الّا دلیل قول مختار تا از اطاله ی کلام بیرون شویم فلهذا اقوال به ترتیب ذیلاند:
قول اوّل اینست که: مشتق بطور مطلق وضع شده در متلبّس فی الحال.
قول دوّم اینست که: مشتق بطور مطلق وضع شده برای اعم از متلبس و من قضی عنه المبدء.
قول سوّم تفصیل اوّل است و آن اینکه تفصیل قائلیم بین اینکه در مثل: آیهی الزّانی و الزّانیة[2] که محکوم علیه میباشد موضوع برای اعم است و در آیهی السارق و السارقة[3] موضوع برای اخصّ.
***
[1]) اللؤلؤ الغرویة، ج1، ص208-207.
[2]) توبه/2.
[3]) مائده/38.