درس 121:
چهار‌شنبه 23/8/1403 هـ.ش مطابق با 11/ جمادی الاولی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
احوال خمسه
برای لفظ پنج حالت وجود دارد که معروف است به احوال خمسه مانند تجوّز، اشتراک، تخصیص، نقل و اضمار و لکن مرحوم آخوند بیشتر از این متعرّض نیست و می فرماید امر زمانی که دایر شود بین حقیقت و احد احوال خمسه، کلام به احوال خمسه سوق داده نمی شود مگر به قرینه صارفه و امّا زمانی که امر دایر شود بین احد احوال خمسه با دیگری اعتباری وجود ندارد به وجوهی که اصولی ها ذکر نموده اند نزد تعارض احوال به جهت اینکه این احوالات وجوه استحسانیه ظنّیه اند و یقینی را بدست نمی دهد الّا زمانی که موجب ظهور شود و امّا ظهور اصل عقلائی معتبر است و به غیر از ظهور دلیلی بر اعتبارش نداریم.
و لکن مرحوم امام اصل عقلائیی را متعرّض شده مانند عدم نقل و بنا نهادن بر وضع اوّل و امّا اینکه چنین اصلی از استصحاب پیدا می شود یا از بنای عقلا بالفطرة اوّل بحث است و در هرجا که همچو اصلی استعمال شود مرحله ثانی بحث است و نظر مرحوم امام به همین مقام ثانی است که این مقام ثانی که مقام استعمال است اساس این اصل است که اصل فطری و عقلایی نامیده و حجّت دانسته شده حتی هنگام شک در نقل.
و امّا مورد استعمال این اصل در جایی که اصل نقل مشکوک فیه باشد اصل در چنین جایی جاری می شود و امّا در جایی که اصل نقل مسلّم باشد نه مشکوک و لکن زمان استعمال لفظ در معنی دوّم مشکوک فیه باشد بدین معنی که آیا استعمال مقدم بر نقل بوده یا مؤخر؟ در چنین زمانی این اصل جاری نمی شود.
و مرحوم شیخ عبدالکریم حائری یزدی مؤسس حوزه علمیه قم می فرماید که: اصل عدم نقل جاری می شود درجایی که تاریخ استعمال معلوم باشد و لکن تاریخ نقل معلوم نباشد از حیث تقدم و تأخر، در چنین جایی چنین لفظی بر معنی اوّل به کار می رود زیرا: وضع اوّل حجّت است و از چنین حجتی دست بردار نیستیم مگر زمانی که حجت دیگری اقامه شود.
اما انسب و اولی بنظر اینجانب چیزی است که مرحوم آخوند می فرماید هرچند در کفایه نیامده که جناب ایشان می فرماید: اصل عدم نقل است همان گونه که مرحوم امام می فرمود و امّا اینکه مبنای چنین اصلی فطرت است یا استصحاب برای ما مهم نیست در عین حالی که اصل بنای عقلا بر وضع اوّل مسلم است.
***