درس 111:
چهار‌شنبه 9/8/1403 هـ.ش مطابق با 26/ ربیع الثانی/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: دروس معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
و همچنان نسبتی که حاکم است بین زید و قائم منتقل می شود از هیئت جمله و نسبتی باقی نمی ماند که منتقل شود به ذهن مخاطب از مجموع مرکّب مگر اینکه گفته شود در اینجا دو نسبت وجود دارد که یکی از هیئت جمله ایجاد می شود و دیگری از مجموع مرکّب و چنین سخنی اصلاً قائل ندارد هرچند که بعضی گفته است که بودن دو نسبت مثل دو لفظ مترادف است که این سخن نیز جوهری ندارد زیرا: مترادفین مانند: انسان و بشر یا ضیغم و حیدر نزد بعضی علما مترادف نیست و بر فرض قبول ترادف آن دو می شود گفت که اصل ترادف صرف غرض تسهیل است در عملیه ی خطاب و جریان کلام امّا در جمله زید قائم انتقال ذهنی صورت می گیرد از هیئت جمله به بسیار سهولت و آسانی طوری که صعوبت و مشقتی باقی نمی ماند که نیازمند انتقال دوّم باشد توسط مجموع مرکّب.
و همچنان اگر بگوییم که مرکّب وضع جداگانه دارد غیر از وضع مفردات موضوع خطابه نزد خطبا منتفی شده ابتکار کلام از فحول کلام گرفته می شود به دلیل اینکه هر مرکّب با مرکّب دیگر مباین است و عدد مرکّبات از شماره بیرون است زیرا: به اعتبار اشخاص، ازمان، محیط و محل و سایر شرایط مرکبّات بیشمار صورت می گیرد، پس چگونه ممکن است که واضع در قبال هرکدام وضع جداگانه ای در نظر بگیرد و این مسئله اصلا ناممکن است.
علایم حقیقت و مجاز
متأخرین قائل اند که تبادر علامت حقیقت است و عدم آن علامت مجاز هرچند که متقدمین می فرمودند که تنصیص و تصریح در لغت قبل از تبادر علامت حقیقت است و لکن ادبای متأخرین زمانی که از حجیّت قول لغوی بحث می کنند و اکثرشان قول لغوی را حجّت نمی دانند، این جماعت از قطار علامات، تنصیص و تصریح به لغت را برداشته اند و می گویند که تبادر در صدر علامات است، علی ایّ حال تبادر عبارت از انسباق احد معانی است از بین معانی محتمل و چنین انسباقی از حاقّ لفظ ایجاد میشود نه از علم مخاطب به وضع لفظ، بنابراین حقیقت تبادر در اولویت و خصوصیت است در معنای منسبق ازبین معانی محتمله و چیزی غیر از این نیست.
***