درس 83:
چهار‌شنبه 14/3/1404 هـ.ش مطابق با 8/ ذی‌الحجه/1446 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قولها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
قسم هفتم: حدیث معلّل است
حدیث معلّل دو اطلاق دارد:
اطلاق اوّل: اطلاق فقهاء است که نزد آنان حدیث معلّل به حدیثی گفته می شود که در آن حدیث علّت حکم ذکر شود مانند: تعلیل حرمت خمر به اسکار و وجوب یا استحباب جمعه به رفع روائح اباط و امّا این گونه اطلاق مقصود ما در ما نحن فیه نمی باشد.
اطلاق دوّم: اطلاق محدّثین است که نزد آنان حدیث معلّل حدیثی است که مشتمل باشد بر امر خفی غامض در متن یا سندش و اینگونه تعلیل فی نفسه به اعتبار حدیث ضرر می رساند در عین حالی که ظاهرش سالم است[1].
علیهذا معلّل به حسب این تعریف از علّت گرفته شده که به معنای مرض است چنانکه حدیث معلّل در اطلاق اوّل همچنان مأخوذ از علّت است لکن به معنای سبب.
مرحوم شهید ثانی در کتاب الرعایة حدیث معلّل را از غیرش معرفی نموده تمییز می دهد و نفس عبارتش این است:
«و انّما یتمکن من معرفة ذالک اهل الخبر بطریق الحدیث و متونه و مراتب الروّات الضابطة لذالک و اهل الفهم الثاقب فی ذالک و یستعانوا علی ادراکها بتفرّد الراوی بذالک الطریق او المتن الذی تظهر علیه القرائن من العلّة و السبب و بمخالفة غیره له فی ذالک مع انضمام قرائن تنبّه العارف علی تلک العلّة من ارسال فی الموصول او وقف فی المرفوع او دخول حدیث فی حدیث او وهم واهم او غیر ذالک من الاسباب المعلّة للحدیث بحیث یغلب علی الظنّ ذالک و لا یبلغ الیقین و الّا لحقه حکم ما تیقّن من ارسال او غیره… الی ان قال: انّ هذه العلّة یوجد فی کتاب التهذیب متناً و اسناداً بکثرة[2]».
و چنانچه معلّلاتی که در تهذیب ذکر شده صحت داشته باشد لازمه اش عدم جواز عمل است به روایت آن مگر بعد از فحص از سند یا متن آن.
***
[1]) التقریب و التیسیر، ج1، ص211.
[2]) الرعایة فی علم الدرایة، ص142-141.