درس 22:
دوشنبه 25/10/1402 هـ.ش مطابق با 3/رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
حول من لا یحضره الفقیه
کتاب کافی را که از کتب اربعه ی شیعه بود شناختیم و بعد از آن نوبت می رسد به کتاب «من لا یحضره الفقیه» که از کتب اربعه ی امامیه است و این کتاب بعد از کتاب کافی از حیث اعتبار و اشتهار قرار دارد.
این کتاب 5963 حدیث را احتوا کرده و حجم این کتاب به اندازه ی یک سوم کتاب کافی است و تعداد احادیث مرسله در این کتاب به 2050 حدیث می رسد و تعداد احادیث مسنده به 3913 حدیث می رسد و فرق این کتاب با کتاب کافی در طریق است حیث اینکه طریق کافی طریق «مسند» بود که شناختیم مگر عدّه ها که آن را نیز شناختیم و گفتیم که عدّه ها در کافی به اعتبار حدیث ضرر وارد نمی کند و حدیث با ذکر عدّه مرسل و مجهول نمی شود.
و امّا طریق من لا یحضره الفقیه طریق «ارسال» است و لکن ارسال مرحوم صدوق به سند حدیث مانند عدّه ی کافی ضرر وارد نمی کند زیرا: مرحوم صدوق در اول کتابش تعهد سپرده که روایت نکند الّا عن ثقة و روایت نکند الّا از کتب معتبره و این تعهد بین جناب ایشان و بین خدای عزّوجلّ صورت گرفته و این است نصّ کلام مرحوم صدوق(ره):
«و لم اقصد فیه قصد المصنّفین فی ایراد جمیع ما رووه بل قصدت الی ایراد ما افتی به و احکم بصحّته و اعتقد فیه انّه حجّة فی ما بینی و بین ربّی تقدّس ذکره و تعالت قدرته و جمیع ما فیه مستخرج من کتب مشهورة علیه المعوّل و الیه المرجع مثل کتاب حریز بن عبدالله السجستانی و کتاب عبدالله بن علی الحلبی و کتب علی بن مهزیار الاهوازی»[1].
پوشیده نماند که این کتب که اسامی شان ذکر شده به قلم مرحوم صدوق از کتاب هایی است که به ائمّه(ع) عرضه شده و آن حضرات امضا فرموده به همین جهت نام کتاب ها و اسامی مؤلفین شان را ذکر نموده و در اخیر فرموده است که جناب صدوق نهایت تلاش خود را با استعانت از خداوند در این کتاب به کار برده، علی هذا این کتب از کتب معروضه است بر ائمهی هدی(ع) نزد محدّثین رجالیین و اصطلاحشان و به همین جهت مرحوم بحر العلوم در قبال کتاب من لا یحضره الفقیه چنین فرموده:
«مراسیل الصدوق(ره) فی الفقیه کمراسیل ابن ابی عمیر فی الحجّیة و الاعتبار»[2].
***