درس 35:
سه شنبه 22/3/1403 هـ.ش مطابق با 4/ ذی الحجه/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
حول مسند و متصل
تقسیم حدیث گاهی برگشت دارد به سند خاص مانند: مسند و متصل و مرفوع و غیر اینها و لکن ما در این جلسه در پی شرح مسند و متصل هستیم فلذا می گوییم:
حدیث “مسند” حدیثی است که طریق یا سندش در جمیع طبقات اتصال دارد به معصوم(ع) هرچند که در آن شرط نشده سماع هر راوی از راوی دیگر و لکن در طریق راویی حذف نگردیده و به همین معنی مرحوم بهائی اشاره کرده می گوید:
«ان علمت سلسلة باجمعها فمسند[1]».
و مرحوم مامقانی نیز چنین فرموده:
«ما اتصل سنده بذکر رجاله فی کل مرتبة الی ان ینتهی الی المعصوم(ع) من دون ان یعرضه قطع بسقوط شیئ منه[2]».
اذا علمت هذا فاعلم که: حدیث مسند متصف می شود به صحیح و حسن و موثّق و ضعیف زمانی که این صفات مشاهده شود یعنی اینکه رواتش عدول امامی یا امامی ممدوح یا غیر امامی موثق یا کذابین و فساق باشند که در اینجا در قبال این حدیث، مسند صحیح و مسند حسن و مسند موثق و مسند ضعیف گفته می شود و ضعف به اعتبار راوی است و مسند به اعتبار اتصال و احادیث مسنده در کتب حدیثی شیعه زیاد است.
و امّا حدیث “متصل” حدیثی است که راوی آن حدیث از دیگری به طریق سماع یا اجازه بدون ذکر واسطه روایت کرده باشد چنین حدیثی را حدیث “موصول “می گوییم و فرق ندارد که اتصال به معصوم باشد یا نباشد.
و مرحوم شهید ثانی موصول را چنین تعریف می کند:
«المتصل و یسمّی ایضاً الموصول وهو ما اتصل اسناده الی المعصوم(ع) او غیره مکان کل واحد من رواته قد سمعه من فوقه او ما هو فی معنی السماع کالاجازة و المناولة[3]».
و مرحوم علامه سید حسن صدر حدیث موصول را چنین تعریف می کند:
«و ان اتصل اسناده و کان کل واحد من رواته قد سمعه ممن فوقه سواء کان مرفوعاً او موقوفاً علی غیره فهو المتصل[4]».
ثمّ: در حدیث متصل اتصالش به معصوم شرط نیست بنابراین حدیث متصل اعم از مسند است و چنانچه اتصال سند در هر طبقه موجود باشد چنین حدیث را “متصل مطلق” می گوییم که برادر مسند است و چنانچه اتصال سند در بعضی طبقات باشد چنین حدیث را “متصل نسبی” می گوییم و همچنان “متصل الاسناد الی فلان” نیز گفته می شود.
در این هنگام می گوییم که متصل اعم از مسند است و این سخن درست است زمانی که طریق سماع را در هر راوی شرط ندانیم و چنانچه شرط بدانیم سماع فوق را در اینجا مسند اعم از متصل می شود چنانکه در تعریف شهید ثانی دیدیم و سماع زمانی که در مسند شرط نباشد در هر طبقه سخن ما در محلش واقع می شود و در اینجا حدیث متصل به صحیح و حسن و موثق و ضعیف اتصاف پیدا می کند.
***
[1]) الوجیزة فی علم الدرایة، ص4.
[2]) مقباس الهدایة فی علم الدرایة، ج1، ص202.
[3]) الرعایة فی علم الداریة، ص97.
[4]) نهایة الدرایة، ص183.