درس 31:
سه شنبه 8/3/1403 هـ.ش مطابق با 19/ ذی القعده/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
توضیح هفتم: در احادیث مضطربه و مهمله است
حدیث مضطرب حدیثی است که در متن او یا سندش اختلاف دیده شود طوری که یک مرتبه به گونه ای روایت شده باشد و مرتبه ی دیگر به گونه دیگر و فرق ندارد که این اختلاف از ناحیه راوی واحد باشد یا از ناحیه روّات متعدد و همچنان فرق ندارد که این اختلاف از ناحیه مؤلفین باشند یا از ناحیه نساخ به قسمی که واقع مشتبه شود.
نووی از علمای اهل سنّت حدیث مضطرب را این گونه معرفی میکند:
«انّ المضطرب هو الذی یروی علی اوجه مختلفة متقاربة و یقع فی الاسناد تارتاً و فی المتن اخری و فیهما من راوٍ واحد او جماعة[1]».
احادیث مضطربه بر دو قسم است:
قسم اوّل: اضطراب در سند است.
قسم دوّم: اضطراب در متن است.
و امّا قسم اوّل به اینست که یک راوی مثلاً یک مرتبه از پدرش روایت کرده و مرتبه دیگر از جدّش و مرتبه سوّم از غیر این دو نفر.
و امّا قسم دوّم به اینست که حدیث را به دو متن مختلف روایت کند و مثالش در روایات ما خبر اختبار دم است هنگام اشتباهش به زخم به ملاک خروج از جانب ایمن تا اینکه محکوم به حیضت شود یا اینکه خروج از جانب ایسر باشد که حکمش نیز عکس حکم اوّل است که این خبر در کافی به نحو اوّل آمده و در بعضی نسخه های تهذیب بنحو ثانی.
حدیث یا خبر مضطرب قسم دیگر نیز دارد و آن اینست که اگر روایت انسجام منطقی نداشته باشد از حیث تعبیر از مرام به این معنی که مقدم شده باشد ماحقّه التأخیر و مؤخر شده باشد ماحقّه التقدیم که این نیز نوع دیگر اضطراب است و شاید این نحوه اضطراب برگشت کند به عدم ضابط بودن راوی که این نوع اضطراب را در رواتی مشاهده می کنیم که از عربیت فاصله دارد و آیین این زبان را به درستی نمی داند.
و امّا حدیث مهمل حدیثی است که سند در آن بنحو معنون در کتب رجال روایت شده باشد و لکن حکمی بیان نشده باشد یعنی نه مدحی شده باشد نه ذمّی.
مرحوم عبدالله مامقانی روایت مهمله را اینگونه فرمایش کرده:
«هو ما لم یذکر بعض رواته فی کتب الرجال ذاتاً او وصفاً»
و آنچه ظاهر است از این سخن اینست که قسم اوّل داخل در حدیث مجهول است که در گذشته به آن پرداخته شد و قسم دوّم تعریف حدیث مهمل.
***
[1]) التقریب و التیسیر، ج1، ص220.