درس 15:
چهارشنبه 27/10/1402 هـ.ش مطابق با 5/رجب/1445 هـ.ق، کابل، حوزه علمیّه دارالمعارف اهلبیت(ع).
تذکّر: نوشته معظّم له عربی بوده به شاگردان فارسی ارائه می گردد غیر از متون، احادیث و نقل و قول ها.
بسم الله الرحمن الرحیم
الحمدلله ربّ العالمین، الصّلاة والسّلام علی خیر خلقه و اشرف بریّته ابی القاسم المصطفی محمّد و علی آله الاطیبین و صحبه المنتجبین لاسیّما بقیة الله فی الارضین روحی و ارواح العالمین لتراب مقدمه الفداء.
نقل معنای حدیث
شکی نیست که نقل الفاظ حدیث جایز است و لکن نقل معنای حدیث در اینکه جایز است یا خیر بین محدّثین اختلاف است و همچنان در صورت جواز اختلاف است که برای چه کسی و در چه شرایطی نقل به معنا جایز است.
مرحوم علامه ی مامقانی اقوال ثمانیه ای را ذکر نموده که عبارتش چنین است:
«انّما وقع الخلاف فی انّ العالم بذالک کلّه هل یجوز له ان نقل بالمعنی ام لا؟ علی اقوال: احدها: الجواز اذا قطع باداء المعنی تماماً و عدم سقوطه بذالک عن الحجیّة وهو المعروف بین اصحابنا… ثانیها: المنع منه مطلقا… ثالثها: التفصیل بالجواز فی النقل بالمرادف و المنع فی غیره… رابعها: التفصیل بین الحدیث النبوی و غیره بجواز نقل غیر النبوی و المنع فیه… خامسها: تجویز نقل بالمعنی للصحابی دون غیره… سادسها: الجواز لمن نسی لفظه دون غیره… سابعها: ممکن السادس… ثامنها: الجواز فیما کان موجبه علماً و المنع فیما موجبه عملاً…[1]»
انصاف: اینست که نقل به معنی برای کسی جایز است که عالم باشد به محتوای حدیث و قادر باشد که مفاد حدیث و معنای آن را با لفظ و تعبیر خودش بیان نماید و امّا اگر چنین نباشد نقل به معنا جایز نیست و به همین مطلب شهید ثانی تصریح فرموده که عبارتش اینست:
«فی الروایة بالمعنی… اوّلاً: من لا یعلم مقاصد الالفاظ و ما یحیل معانیها و مقادیر التفاوت بینها لم یجز له ان یروی الحدیث بالمعنی بل یقتصر علی روایة ما سمعه باللفظ الذی سمعه بغیر خلاف و ثانیاً: من علم، فامّا ان علم بذالک جاز له الروایة بالمعنی[2]»
مرحوم مامقانی قول اوّل را انتخاب کرده که دانستیم و انتخاب ایشان تأیید میشود به سیره ی صحابه آنهایی که در محضر ائمه(ع) بودهاند و مقتضای عرف و لسان نیز همین است و به همین جهت ترجمه در حدیث و کتاب دیده می شود و جواز پیدا می کند و برای تسهیل امور و اشاعه ی معانی حدیث امر مطلوب است و بر این مطلب ابن مسلم طائفی از امام صادق(ع) چنین نقل می کند:
«عن محمّد بن یحیی، عن محمّد بن حسین، عن علی بن ابی عمیر، عن ابن اُذینه، عن محمّد بن مسلم، قال: قلت لابی عبدالله علیه السلام اسمع الحدیث منک فازید و انقص به قال: ان کنت ترید معانیه فلا بأس[3]»
علی ایّ حال این عمل ممکن نیست مگر از فحول محدّثین و ائمه ی آن نه از هر کسی و امّا در زمان ما لابد است از نقل الفاظ با دقّت و احتیاط از کتب معتبره تا اینکه نقل به معنی تقلیل پیدا کند.
***
(1) مقباس الهدایة، ج3، ص231-223.
(1) الرّعایة فی علم الدرایة، ص186-181.
(2) اصول کافی، ج1، کتاب نقل العلم، باب روایة المرتکب، ح2، ص51.